Dissociatie: Wat is het en hoe werkt het?

Dissociatie is een psychologisch fenomeen waarbij iemand tijdelijk het contact met bepaalde aspecten van zichzelf, de omgeving of de realiteit verliest. Het is een natuurlijk mechanisme dat vaak dient als een manier om om te gaan met overweldigende emoties, stress of trauma. In essentie helpt dissociatie de geest om zich tijdelijk los te koppelen van pijnlijke of overweldigende ervaringen. Hoewel het soms nuttig kan zijn in acute stresssituaties, kan langdurige of frequente dissociatie problematisch worden.

 

Kenmerken van dissociatie

Dissociatie kan verschillende vormen aannemen en varieert in ernst. Enkele veelvoorkomende kenmerken zijn:

• Gevoel van onwerkelijkheid: Het kan lijken alsof je in een droom leeft of dat de wereld om je heen niet echt is (depersonalisatie of derealisatie).
• Geheugenverlies: Dit wordt ook wel dissociatieve amnesie genoemd, waarbij iemand zich niet (volledig) herinnert wat er is gebeurd.
• Emotionele verdoving: Het gevoel afgesneden te zijn van je emoties of het ervaren van een verminderd vermogen om emoties te voelen.
• Identiteitsverwarring: Moeite hebben om een stabiel beeld van jezelf te behouden.
• Automatisch gedrag: Handelingen uitvoeren zonder er echt bij na te denken, alsof je op de automatische piloot staat.

 

Oorzaken en triggers

Dissociatie wordt vaak geassocieerd met traumatische ervaringen, zoals mishandeling, ongelukken, verlies of andere schokkende gebeurtenissen. Het is een beschermingsmechanisme van de geest om te voorkomen dat de emotionele impact van een situatie overweldigend wordt. Ook stress, vermoeidheid, angst of langdurige psychologische belasting kunnen dissociatie uitlokken.

 

Wanneer is dissociatie een probleem?

Hoewel kortdurende of milde dissociatie relatief normaal kan zijn (bijvoorbeeld dagdromen of jezelf ‘verliezen’ in een activiteit), kan het problematisch worden wanneer:

• Het vaak voorkomt of langdurig aanhoudt.
• Het je dagelijks functioneren belemmert, bijvoorbeeld op werk, in relaties of bij het uitvoeren van eenvoudige taken.
• Het samengaat met andere psychische klachten, zoals angst, depressie of PTSS.

 

Behandeling van dissociatie

Behandeling van dissociatie richt zich vaak op het vergroten van bewustzijn, het verbeteren van copingstrategieën en het verwerken van onderliggende oorzaken, zoals trauma. Therapieën die vaak effectief zijn:

• Psychotherapie: Zoals traumagerichte cognitieve gedragstherapie (CGT) of Eye Movement Desensitization and Reprocessing (EMDR).
• Grondingstechnieken: Dit zijn oefeningen die iemand helpen om weer contact te maken met het hier en nu, bijvoorbeeld door aandacht te besteden aan fysieke sensaties.
• Medicatie: Soms wordt medicatie ingezet om onderliggende klachten, zoals angst of depressie, te behandelen.

 

Wat kun je doen als je dissociatie ervaart?

Wanneer je dissociatie ervaart, is het belangrijk om strategieën toe te passen die je helpen terug te keren naar het hier en nu en het contact met jezelf en je omgeving te herstellen. Hier zijn enkele tips die kunnen helpen:

1. Gebruik grondingstechnieken: 

Grondingstechnieken zijn gericht op het versterken van je verbinding met het huidige moment. Probeer bijvoorbeeld:

• Fysieke sensaties voelen: Houd een koud voorwerp vast, zoals een ijsblokje, of voel de textuur van iets in je omgeving.
• Aandacht voor je ademhaling: Adem diep in door je neus en langzaam uit door je mond, en focus op het ritme van je ademhaling.
• Tel objecten: Kijk om je heen en benoem vijf dingen die je ziet, vier die je kunt aanraken, drie die je kunt horen, twee die je kunt ruiken, en één die je kunt proeven.

2. Beweeg je lichaam

Lichte fysieke activiteit kan je helpen om weer in contact te komen met je lichaam:

• Stamp met je voeten op de grond.
• Druk je handen stevig tegen een muur of tafel.
• Maak een korte wandeling en let op hoe je voeten de grond raken.

3. Praat hardop tegen jezelf

Hardop tegen jezelf praten kan helpen om je gedachten te ordenen en jezelf gerust te stellen:

• Zeg bijvoorbeeld: “Ik ben hier, ik ben veilig, dit gevoel gaat voorbij.”
• Herhaal je naam, de datum en waar je bent om jezelf te oriënteren.

4. Zoek verbinding met je omgeving

Versterk je bewustzijn van de ruimte om je heen:

• Kijk naar een detail in de kamer en beschrijf het voor jezelf.
• Zet muziek op die je energie geeft of je kalmeert.
• Raak iets aan dat je prettig vindt, zoals een zacht kussen of een warme mok thee.

5. Neem tijd voor zelfzorg

Als je regelmatig dissocieert, kan zelfzorg een belangrijk onderdeel zijn om triggers te verminderen:

• Zorg voor een goede nachtrust, gezonde voeding en regelmatige beweging.
• Vermijd overmatige stress of drukte wanneer dat mogelijk is.
• Neem tijd om te ontspannen, bijvoorbeeld met meditatie of mindfulness.

6. Zoek sociale steun

Praten met een vertrouwd persoon kan je helpen om je weer verbonden te voelen. Dit kan een vriend, familielid of therapeut zijn. Soms helpt het gewoon om even gehoord te worden.

7. Herken triggers

Als je dissociatie vaak ervaart, kan het nuttig zijn om te onderzoeken wat het uitlokt. Dit kunnen situaties, gedachten of emoties zijn. Het bijhouden van een dagboek kan helpen om patronen te herkennen.

8. Raadpleeg een professional

Als dissociatie je dagelijks leven verstoort of je je zorgen maakt, overweeg dan om hulp te zoeken bij een psycholoog of psychotherapeut. Zij kunnen je begeleiden bij het begrijpen van je dissociatie en effectieve behandelmethoden aanbieden, zoals traumatherapie of EMDR.

--> Belangrijk: wees geduldig met jezelf

Dissociatie is vaak een reactie van je geest om je te beschermen tegen overweldiging. Het is geen teken van zwakte. Door strategieën te oefenen en hulp te zoeken, kun je leren om beter om te gaan met dissociatie en de controle over je leven terug te krijgen.